Najczęstsze przyczyny padaczki

Skąd się bierze padaczka? Przyczyny zachorowania na padaczkę mogą być różne. Rozpoznanie ich często determinuje wybór optymalnego leczenia. U jednej osoby może wystąpić kilka czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na padaczkę. Nie zawsze jednak udaje się zidentyfikować je wszystkie. Przyjrzyjmy się, jakie są najczęstsze przyczyny epilepsji.

Uraz głowy

Uszkodzenie mózgu w wyniku urazu głowy może prowadzić do powstania ogniska padaczkowego, czyli grupy nieprawidłowo pracujących neuronów. Takie ognisko najczęściej tworzy się w bliskim sąsiedztwie blizny glejowej, która powstaje w wyniku gojenia się tkanek mózgu.

Padaczka pourazowa może rozwinąć się nawet kilka lat po urazie głowy.

Ryzyko rozwoju epilepsji wzrasta wraz z ciężkością urazu, zwłaszcza jeśli doszło do pęknięcia kości czaszki lub wytworzenia krwiaka przymózgowego lub śródmózgowego.

Stwardnienie hipokampa

Hipokamp to struktura mózgu, która odpowiada przede wszystkim za procesy zapamiętywania. Przylega do płata skroniowego po jego wewnętrznej stronie. Stwardnienie hipokampa jest spowodowane jego degeneracją, która prowadzi do zmniejszenia jego objętości i zaburzenia jego funkcji.

Zazwyczaj jest to anomalia wrodzona, jednak może też rozwinąć się w wyniku występowania drgawek gorączkowych w okresie niemowlęcym. Dlatego bardzo ważne jest, aby przy każdej infekcji skutecznie zwalczać gorączkę u swojego dziecka zgodnie z zaleceniami lekarza.

W przypadku podejrzenia stwardnienia hipokampa jako przyczyny epilepsji bardzo ważne jest wykonanie badania MRI głowy według specjalnego protokołu padaczkowego, który umożliwi dokładne uwidocznienie tej struktury.

Dysplazja korowa

Dysplazja korowa to zjawisko występowania nieprawidłowych skupisk komórek nerwowych w korze mózgu. Ma ona charakter wrodzony.

Ognisko dysplazji może być pojedyncze – wtedy powoduje pewien określony rodzaj napadów, zgodny z lokalizacją ogniska, np. napady z płata skroniowego, czołowego, ciemieniowego albo potylicznego. Jeśli ognisko dysplazji jest pojedyncze i udaje się je uwidocznić za pomocą badań dodatkowych, takich jak rezonans magnetyczny i badanie EEG, można usunąć je operacyjne.

Ognisk może być też kilka – wtedy napady padaczkowe mogą pochodzić z różnych lokalizacji w mózgu. Mnogie ogniska dysplazji występują na przykład w przebiegu choroby mózgu, jaką jest polimikrogyria, która jest wynikiem nieprawidłowego fałdowania kory mózgowej w czasie, gdy tworzy się ona w życiu płodowym.

Udar mózgu

Udar mózgu jest częstą przyczyną padaczki w starszym wieku.

Zarówno udar krwotoczny, jak i niedokrwienny, powodują uszkodzenie mózgu i utworzenie blizny glejowej w miejsce komórek nerwowych, które uległy martwicy z powodu niedotlenienia. Komórki nerwowe otaczające ten zabliźniony ubytek mogą nie pracować prawidłowo i tworzyć ognisko padaczkowe. Padaczka rozwijająca się po udarze mózgu nazywana jest padaczką poudarową.

Uraz okołoporodowy i niedotlenienie okołoporodowe

Skomplikowany poród może mieć trudne do przewidzenia konsekwencje dla rozwijającego się mózgu dziecka. Do wystąpienia napadów padaczkowych po uszkodzeniu lub niedotlenieniu mózgu noworodka może dojść stosunkowo szybko, ale bywa też, że proces epileptogenezy, czyli rozwoju padaczki po uszkodzeniu mózgu, trwa latami.

Zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych

Zakażenia to według statystyk najczęstsze czynniki powodujące padaczkę.

Do uszkodzenia mózgu może dojść już w życiu płodowym w wyniku przebiegu zakażeń wrodzonych spowodowanych przez wirus cytomegalii i wirus Zika.

W późniejszym okresie życia przyczyną padaczki może być zapalenie mózgu wywołane wirusem Herpes lub bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane przez meningokoki i pneumokoki. Na te dwa ostatnie można i warto się zaszczepić, a zwłaszcza zaszczepić swoje dzieci.

Coraz więcej doniesień wskazuje również na ryzyko rozwoju padaczki po przebyciu infekcji COVID-19, zwłaszcza jeśli przebieg zakażenia był ciężki i towarzyszyły mu zaburzenia świadomości i napady padaczkowe.

Przyczyną epilepsji może też być malaria lub zakażenia pasożytnicze powodujące neurocysticerkozę, czyli chorobę spowodowaną obecnością pasożyta w mózgu.

Guzy mózgu

Guzy mózgu często manifestują się wieloma mało charakterystycznymi objawami, takimi jak bóle głowy, nudności czy zaburzenia zachowania. Często napad padaczkowy jest pierwszym symptomem skłaniającym chorego do przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki. Na szczęście nie wszystkie guzy mózgu są złośliwe. Przyczyną padaczki często są oponiaki, które zazwyczaj można usunąć operacyjnie.

Czynniki autoimmunologiczne

Obecność w organizmie niektórych nowotworów (na przykład raka jajnika lub raka płuc) może prowadzić do rozwoju przeciwciał atakujących mózg i powodujących jego uszkodzenie, a w konsekwencji padaczkę.

Często napadom padaczkowym towarzyszą wtedy inne objawy neurologiczne, takie jak ataksja (niezborność, czyli „niezdarność” rąk i nóg), oczopląs, długotrwałe zaburzenia przytomności czy zaburzenia zachowania.

Procesy immunologiczne wywołane przez nowotwory to stosunkowo rzadka przyczyna padaczki, jednak warto zachować czujność, ponieważ te rodzaje nowotworów dają mało charakterystyczne objawy i mogą długo pozostać niewykryte.

Leczenie padaczki immunologicznej opiera się przede wszystkim na zdiagnozowaniu i leczeniu choroby podstawowej, jaką jest nowotwór. Ponadto w celu opanowania napadów w leczeniu stosuje się leki przeciwpadaczkowe i immunomodulujące (immunoglobuliny).

Czynniki metaboliczne

Przyczyną padaczki mogą być także choroby metaboliczne, takie jak mocznica i porfiria, albo wrodzone zaburzenia metabolizmu aminokwasów lub transportu glukozy. Większość defektów metabolicznych spowodowanych jest mutacją genetyczną i ujawnia się w okresie niemowlęcym lub w dzieciństwie, często dając możliwość zastosowania odpowiedniego leczenia.

Stwardnienie rozsiane i choroba Alzheimera

Zarówno stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera jak i inne choroby neurodegeneracyjne czasem mogą powodować ubytki w korze mózgu, które mogą stać się przyczyną padaczki. Pojawienie się napadów padaczkowych w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia przeciwpadaczkowego.

Czynniki genetyczne

Czynniki genetyczne przekazywane z pokolenia na pokolenie prowadzą do rozwoju padaczek uwarunkowanych genetycznie. Są to między innymi zespoły takie jak:

• dziecięca padaczka nieświadomości
• młodzieńcza padaczka nieświadomości
• młodzieńcza padaczka miokloniczna (zespół Janza)
• nocna padaczka płata czołowego

Na temat padaczek uwarunkowanych genetycznie przeczytacie więcej już niedługo w osobnym artykule.

Czynniki genetyczne mogą mieć również znaczenie w rozwoju padaczek nabytych, takich jak padaczka pourazowa.

Rozwój padaczki po przebyciu urazu głowy jest aż 10 razy bardziej prawdopodobny u osoby, której krewni chorują na padaczkę.

Czynniki genetyczne mają też znaczenie w powstawaniu zespołów padaczkowych takich jak Zespół Dravet lub stwardnienie guzowate, których przyczyną są nowe mutacje genetyczne, nieodziedziczone po rodzicach.

Przyczyny padaczki – podsumowanie

• Najczęstsze przyczyny padaczki to uraz głowy, stwardnienie hipokampa, dysplazja korowa, udar mózgu, uraz okołoporodowy i niedotlenienie, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, guzy mózgu, czynniki autoimmunologiczne, choroby metaboliczne, choroby neurodegeneracyjne i czynniki genetyczne.
• U jednej osoby może wystąpić kilka czynników, które doprowadziły do rozwoju epilepsji.
• Czynniki odpowiedzialne za zachorowanie na padaczkę, nie zawsze udaje się rozpoznać.
• Niektóre choroby, będące przyczyną padaczki, mogą być uleczalne i dzięki temu prowadzić również do wyleczenia padaczki.
• Choroby związane z trwałym uszkodzeniem mózgu lub podatnością genetyczną często wymagają leczenia padaczki do końca życia.

Dr n. med. Ewa Czapińska-Ciepiela

Ostatnia modyfikacja: 08.09.2022

Źródła naukowe:

[1] Linehan C, Berg AT. Epidemiologic Aspects of Epilepsy. Wyllie’s Treatment of Epilepsy: Principles and Practice. Sixth Edition. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2015
[2] Zieliński JJ. [Epidemiology of epilepsy in Poland computed on the basis of doctor’s office visits]. Przegl Epidemiol. 1975
[3] Scheffer IE, Berkovic S, Capovilla G, et al. ILAE classification of the epilepsies: Position paper of the ILAE Commission for Classification and Terminology. Epilepsia 2017
[4] Guerrini R, Dobyns WB. Malformations of cortical development: clinical features and genetic causes. Lancet Neurol. 2014
[5] Claes L, Del-Favero J, Ceulemans B, Lagae L, Van Broeckhoven C, De Jonghe P. De novo mutations in the sodium-channel gene SCN1A cause severe myoclonic epilepsy of infancy. Am J Hum Genet. 2001
[6] Vezzani A, Fujinami RS, White HS, et al. Infections, inflammation and epilepsy. Acta Neuropathol. 2016
[7] Lancaster E, Dalmau J. Neuronal autoantigens–pathogenesis, associated disorders and antibody testing. Nat Rev Neurol. 2012
[8] Perucca P, Bahlo M, Berkovic SF. The Genetics of Epilepsy. Annu Rev Genomics Hum Genet. 2020
[9] Thijs RD, Surges R, O’Brien TJ, Sander JW. Epilepsy in adults. Lancet. 2019