Padaczka i seks

Osoby chorujące na padaczkę, podobnie jak inni ludzie, mogą doświadczać okresowych problemów dotyczących sfery seksualnej. Jednak u chorych na epilepsję kłopoty te mogą się pogłębiać. Powodem może być między innymi lęk przed wystąpieniem napadów padaczkowych w sytuacjach intymnych, depresja oraz działanie niektórych leków przeciwpadaczkowych.

Seksualność i zaburzenia seksualne

Seksualność człowieka przejawia się poszukiwaniem partnera, wchodzeniem w relację, tworzeniem sytuacji intymności i kontaktem seksualnym.

Sama fizjologia seksu składa się z trzech osobnych elementów:

• pożądania (libido),
• podniecenia,
• orgazmu

Każdy z nas może w swoim życiu odczuwać różne problemy dotyczące sfery seksualnej, takie jak zmniejszenie libido, spadek potencji czy trudności w osiągnięciu orgazmu.

Osoby chorujące na padaczkę są jednak bardziej narażone na wystąpienie tego typu trudności.

Badania dowodzą, że aż 10-75% kobiet i 30-60% mężczyzn chorujących na padaczkę cierpi na zaburzenia seksualne.

Z badań wiemy też, że dorośli chorzy na epilepsję mają mniej doświadczeń seksualnych niż osoby zdrowe. Sfera intymna częściej wiążę się u nich z obawami i lękiem. Znaczący jest też spadek libido, czyli zainteresowania seksem, który może dotyczyć nawet połowy chorych na padaczkę. Co ciekawe, trudności te prawdopodobnie nie dotyczą nastolatków, a pojawiają się dopiero w wieku dorosłym.

Jaka jest więc przyczyna problemów w sferze seksualnej przy epilepsji? Oto kilka najczęstszych powodów.

Czynniki psychologiczne i społeczne, które utrudniają życie intymne przy padaczce

Chorzy na padaczkę często obawiają się wystąpienia napadu padaczkowego w miejscach publicznych, ale także w sytuacjach intymnych, kiedy chcieliby być jak najbardziej atrakcyjni dla partnera lub partnerki. Chociaż badania wskazują, że występowanie napadów padaczkowych w trakcie stosunku seksualnego to rzadkość, pacjenci obawiają się, że nadmierna ekscytacja może zwiększać ryzyko napadu.

Stygmatyzacja społeczna nie ułatwia osobom chorującym na epilepsję bliskich kontaktów z innymi ludźmi – zwłaszcza tymi, którzy obawiają się napadu padaczkowego u partnera lub partnerki i nie wiedzą, jak powinni zachować się w takiej sytuacji.

Takie trudności w kontaktach społecznych mogą być przyczyną obniżenia nastroju, a nawet depresji, która wśród chorych na padaczkę występuje aż dwa razy częściej niż u innych osób.

Według badań depresja jest czynnikiem najsilniej obniżającym libido u osób z padaczką.

Depresję trzeba diagnozować i leczyć również dlatego, że może pogarszać przebieg padaczki i zwiększać ilość napadów padaczkowych. Pierwszymi symptomami depresji mogą być spadek nastroju, lęk i zaburzenia snu. Jeśli odczuwasz takie objawy, porozmawiaj o nich ze swoim lekarzem.

Jak padaczka wpływa na hormony płciowe?

Epilepsja może oddziaływać na funkcje seksualne.

Udowodniono, że w szczególności padaczka skroniowa może zaburzać wydzielanie hormonów płciowych.

W jaki sposób do tego dochodzi? Jeśli ognisko padaczkowe zlokalizowane jest w skroni, wtedy nieprawidłowe pobudzenia komórek nerwowych – które wyzwalają napady – przenoszą się na sąsiednie podwzgórze i zaburzają jego funkcje. W tym mechanizmie podwzgórze przestaje prawidłowo stymulować przysadkę mózgową do produkcji hormonów, które mają bezpośredni wpływ na jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn.

Dochodzi wtedy do spadku produkcji hormonów płciowych, takich jak estrogen i progesteron u kobiet oraz testosteron u mężczyzn. Z kolei obniżenie stężenia hormonów płciowych jest przyczyną zaburzeń potencji u mężczyzn, zaburzenia pobudzenia seksualnego u kobiet i spadku libido u obu płci.

Im częściej wyładowuje się ognisko padaczkowe, tym większy będzie jego wpływ na opisaną wyżej zależność hormonalną pomiędzy podwzgórzem, przysadką i gonadami (czyli jajnikami lub jądrami). To prawdopodobnie dlatego ilość napadów padaczkowych koreluje zazwyczaj ze stopniem zaburzenia funkcji seksualnych.

Im więcej napadów padaczkowych, tym większe ryzyko, że będą pojawiać się problemy w życiu intymnym.

Z powodu częstych napadów może również dochodzić do obniżenia samooceny i rozwoju depresji, które też będą miały wpływ na obniżenie libido – i w ten sposób koło się zamyka.

Badania wykazały, że opanowanie napadów padaczkowych za pomocą farmakoterapii lub interwencji chirurgicznych pomaga przywrócić prawidłowe stężenie hormonów płciowych i prawidłowe funkcjonowanie w sferze seksualnej.

Leki na padaczkę i ich wpływ na libido

Niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą mieć negatywny wpływ na libido i potencję, inne z kolei poprawiają funkcjonowanie pacjenta w sferze seksualnej. Jakie to leki i skąd wynika ich działanie? Przyjrzyjmy się im bliżej.

Walproinian sodu (kwas walproinowy)

Walproinian sodu to najczęściej stosowany w Polsce lek przeciwpadaczkowy. Niestety, może powodować wiele działań ubocznych, które zazwyczaj zależą od stosowanej dawki i czasu trwania terapii.

Najwięcej z nich ujawnia się w przypadku stosowania tego leku u kobiet. Walproinian sodu hamuje przekształcanie się androgenów, czyli męskich hormonów płciowych do estrogenów, czyli hormonów żeńskich. Jego działanie skutkuje więc niedoborem żeńskich hormonów płciowych u kobiet i nadmiarem hormonów męskich – taką sytuację nazywamy androgenizacją.

Jeśli walproinian sodu stosowany jest u dziewczynek w okresie dojrzewania lub u młodych kobiet, to brak równowagi hormonalnej może u nich prowadzić do wystąpienia choroby, jaką jest zespół policystycznych jajników. Składają się na niego:

• nieprawidłowy wzrost stężenia androgenów i insuliny, wzrost wagi i otyłość,
• rozwój nieprawidłowej budowy jajników, których funkcja jest zaburzona i z tego powodu nie dochodzi w nich do owulacji.

Na szczęście udowodniono, że zespół policystycznych jajników jest chorobą odwracalną, a funkcje jajników zazwyczaj powracają po zmianie walproinianu na inny lek. Jeśli jednak do tego nie dojdzie, to dorosłe kobiety stosujące walproinian narażone są na:

• obniżenie libido i brak owulacji z powodu zbyt małej ilości żeńskich hormonów płciowych,
• ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dziecka w razie zajścia w ciążę, o czym więcej pisałam w artykule „Ciąża i poród u kobiety chorującej na padaczkę”.

Mimo że walproinian sodu zwiększa ilość męskich hormonów płciowych, to badania wskazują, że stosowanie go u mężczyzn może być związane z zaburzeniami erekcji i obniżeniem libido.

Jeśli stosujesz walproinian sodu lub kwas walproinowy, porozmawiaj ze swoim lekarzem na temat jego działań ubocznych, ponieważ lek ten w wielu wypadkach (choć nie zawsze) może być zastąpiony innymi lekami.

Karbamazepina, fenytoina, fenobarbital

Karbamazepina, fenytoina i fenobarbital to leki przeciwpadaczkowe starej generacji, które mają wspólną cechę: aktywują enzymy w wątrobie. Dlaczego to ważne? Ponieważ ten mechanizm powoduje, że wątroba szybciej metabolizuje inne leki, a także hormony, takie jak testosteron i estrogen. W efekcie prowadzi to do ich niedoboru w organizmie.

Prawdopodobnie z powodu niedoboru hormonów płciowych stosowanie leków starej generacji może być związane z niską satysfakcją z życia seksualnego, jaką podają w badaniach ankietowych osoby chore na padaczkę.

Topiramat

Topiramat nie zmienia poziomu hormonów płciowych w organizmie. U niektórych osób jednak może wpływać na życie seksualne, powodując zaburzenia erekcji i orgazmu. Dzieje się tak dlatego, że lek ten oddziałuje na obwodowy układ nerwowy, który „zawiaduje” funkcjonowaniem narządów płciowych

Lamotrygina, lewetyracetam, okskarbazepina i lakozamid

Leki nowej generacji, takie jak lamotrygina, lewetyracetam, okskarbazepina i lakozamid zazwyczaj powodują mniej działań ubocznych i mają niewielki wpływ na życie seksualne. Zgodnie z wynikami wielu badań, w których oceniano satysfakcję z życia seksualnego u kobiet i mężczyzn chorujących na padaczkę, stosowanie leków nowej generacji wiąże się z poprawą jakości życia seksualnego u osób, które były wcześniej leczone lekami starej generacji lub które nie były leczone mimo występowania napadów. Co ciekawe, osoby chore na padaczkę deklarowały niekiedy wyższą satysfakcję z życia seksualnego niż osoby zdrowe.

Skąd te wyniki? Jest kilka przyczyn:

• leki nowej generacji jedynie w minimalnym stopniu lub nawet wcale nie wpływają na gospodarkę hormonalną organizmu,
• już sama kontrola padaczki zazwyczaj poprawia funkcje seksualne z powodu działania na padaczkę na poziomie podwzgórza (regulacji hormonów), nastroju i samooceny związanej z napadami,
• dodatkowo lamotrygina ma też efekt przeciwdepresyjny, a okskarbazepina efekt stabilizujący emocje – oba te leki mogą więc korzystnie oddziaływać na zaburzenia nastroju, które mają z kolei wpływ na funkcje seksualne.

Warto też wspomnieć, że lamotrygina, okskarbazepina i lewetyracetam to również te leki, których stosowanie jest bezpieczne u kobiet w wieku rozrodczym – mogą zażywać je kobiety, które chcą zajść w ciążę. Więcej na ten temat pisałam w artykule: „Ciąża i poród u kobiety chorującej na padaczkę”.

Gabapentyna, pregabalina, zonisamid i inne leki

O działaniu pozostałych leków przeciwpadaczkowych w kontekście funkcji seksualnych wiemy stosunkowo niewiele, mimo że wiele z nich stosujemy już od dawna. Każdy z nich potencjalnie może mieć jednak wpływ na życie seksualne.

Może zdarzyć się, że nawet stosując leki nowej generacji, będziesz cierpieć na zaburzenia seksualne. Jeśli tak się stanie, porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem – być może korzystna będzie zmiana jednego leku na inny lub kontroli napadów padaczkowych.

Podsumowanie

Osoby, które chorują na padaczkę, częściej niż inni ludzie mogą doświadczać problemów w sferze seksualnej, takich jak:

• spadek libido,
• zaburzenia wzwodu,
• trudności w osiągnięciu orgazmu.

Za trudności w życiu seksualnym odpowiada kilka czynników:

• depresja, lęk przed napadami i stygmatyzacja społeczna,
• aktywna padaczka z dużą ilością napadów,
• działanie niektórych leków przeciwpadaczkowych.

Do leków, które mogą wpływać negatywnie na życie seksualne, należą:

• walproinian sodu,
• karbamazepina, fenytoina, fenobarbital,
• topiramat

Leki, które mogą poprawiać funkcje seksualne lub nie wywierać na nie wpływu to:

• lamotrygina,
• lewetyracetam,
• okskarbazepina
• lakozamid

Jeśli w Twoim życiu pojawiają się trudności związane z seksem lub zaburzenia nastroju, porozmawiaj o nich ze swoim lekarzem. To ważne tematy, które stanowią istotną część Twojego samopoczucia i powinny zostać wzięte pod uwagę na równi z częstością występowania napadów padaczkowych.

Dr n. med. Ewa Czapińska-Ciepiela

Ostatnia aktualizacja 02.11.2022

Źródła naukowe:

1. de Vincentiis S, Febrônio MV, da Silva CAA, et al. Sexuality in teenagers with epilepsy. Epilepsy Behav 2008
2. Santos AMC, Castro Lima Filho H, Siquara GM, et al. Sexual function in women of fertile age with epilepsy. Epilepsy Behav 2021
3. Markoula S, Siarava E, Keramida A, et al. Reproductive health in patients with epilepsy. Epilepsy & Behavior 2020
4. Luef G. Female issues in epilepsy: a critical review. Epilepsy Behav 2009
5. Bergen D, Daugherty S, Eckenfels E. Reduction of sexual activities in females taking antiepileptic drugs. Psychopathology 1992
6. Jensen P, Jensen SB, Sørensen PS, et al. Sexual dysfunction in male and female patients with epilepsy: a study of 86 outpatients. Arch Sex Behav 1990
7. Duncan S, Blacklaw J, Beastall GH, et al. Sexual function in women with epilepsy. Epilepsia 1997
8. Morrell MJ, Sperling MR, Stecker M, et al. Sexual dysfunction in partial epilepsy: a deficit in physiologic sexual arousal. Neurology 1994
9. Hamed S, Mohamed K, El-Taher A, et al. The sexual and reproductive health in men with generalized epilepsy: a multidisciplinary evaluation. Int J Impot Res 2006
10. Kuba R, Pohanka M, Zákopcan J, et al. Sexual dysfunctions and blood hormonal profile in men with focal epilepsy. Epilepsia 2006
11. Tomson T, Marson A, Boon P, et al. Valproate in the treatment of epilepsy in girls and women of childbearing potential. Epilepsia 2015
12. Yang Y, Wang X. Sexual dysfunction related to antiepileptic drugs in patients with epilepsy. Expert Opin Drug Saf 2016
13. Isojärvi JIT, Taubøll E, Herzog AG. Effect of antiepileptic drugs on reproductive endocrine function in individuals with epilepsy. CNS Drugs 2005
14. Chaukimath SP, Patil PS. Orgasm Induced Seizures: A Rare Phenomenon. Ann Med Health Sci Res 2015