Antykoncepcja u kobiet z padaczką

Połowa kobiet chorujących na padaczkę jest w wieku rozrodczym, czyli w okresie życia, w którym mogą zajść w ciążę. Zaleca się, by każda ciąża u kobiety z padaczką była zaplanowana. Dlatego każda kobieta chorująca na padaczkę powinna otrzymać pomoc w doborze antykoncepcji, zanim rozpocznie aktywność seksualną.

Tymczasem badania wskazują, że jest inaczej:

  • Aż 50% ciąż u kobiet z padaczką nie jest zaplanowanych, stanowiąc tym samym wyzwanie zarówno dla pacjentki, jak i prowadzącego ją neurologa i ginekologa
  • 25% z nich jest wynikiem nieskuteczności antykoncepcji
  • Około 66% kobiet chorych na padaczkę nie jest świadomych tego, iż przyjmowany przez nie lek przeciwpadaczkowy zmniejsza skuteczność przyjmowanej hormonalnej antykoncepcji.
  • Tylko 7% kobiet z padaczką otrzymuje poradę w doborze antykoncepcji.

Z mojego doświadczenia wynika, że wiele kobiet nie czuje się komfortowo, rozmawiając na temat antykoncepcji ze swoim lekarzem lub nie otrzymuje od niego fachowej pomocy.

Zaplanowanie ciąży przez kobietę chorą na padaczkę jest bardzo ważne, ze względu na możliwe modyfikacje w leczeniu, które trzeba wykonać przed ciążą oraz prawidłową suplementację kwasu foliowego w okresie prekoncepcyjnym (więcej na ten temat znajdziesz tutaj).

Myślę, że rzetelna wiedza na temat antykoncepcji może przyczynić się do poprawy jakości opieki medycznej nad kobietami chorującymi na padaczkę.

Rodzaje antykoncepcji

Antykoncepcję możemy podzielić na taką, która zawiera syntetyczne hormony oraz antykoncepcję niehormonalną. Antykoncepcja hormonalna to:

  • Antykoncepcja dwuskładnikowa (zawierającą estrogeny i gestageny) – dostępna jest w formie tabletek, pierścienia dopochwowego i plastrów.
  • Antykoncepcja jednoskładnikowa (zawierająca wyłącznie gestageny) – występuje w formie tabletek, implantów podskórnych, iniekcji domięśniowych i wkładek wewnątrzmacicznych.
  • Antykoncepcja awaryjna – to tabletki zawierające gestagen lub octal uliprystalu.

Z kolei do antykoncepcji niehormonalnej należą:

  • wkładka wewnątrzmaciczna miedziana,
  • metody barierowe (prezerwatywa) – jej użycie niesie ze sobą dość wysokie ryzyko nieskuteczności, które sięga 10-15%.

Padaczka a antykoncepcja

W przypadku wyboru antykoncepcji u kobiety z padaczką musimy zadać sobie 3 pytania:

  1. Czy antykoncepcja nasila przebieg padaczki?
  2. Czy leki przeciwpadaczkowe mają wpływ na skuteczność antykoncepcji?
  3. Czy antykoncepcja ma wpływ na leczenie przeciwpadaczkowe?

Czy antykoncepcja nasila przebieg padaczki?

Odpowiedź: NIE, antykoncepcja nie ma istotnego wpływu na przebieg padaczki.

Dawniej uważano, że syntetyczne hormony mogą nasilać występowanie napadów padaczkowych, co sprawiało, że kobiety z padaczką unikały stosowania antykoncepcji. Jednak badania nie wskazują na to, by antykoncepcja hormonalna przyczyniała się do zwiększenia ilości napadów padaczkowych. Istnieją za to doniesienia, że antykoncepcja hormonalna stosowana stale może zmniejszać ilość napadów padaczkowych występujących okołomiesiączkowo, które występują aż u 1/3 kobiet.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organisation) od 2015 roku zaleca stosowanie antykoncepcji u kobiet chorujących na epilepsję, które chcą zabezpieczyć się przed nieplanowaną ciążą. Zalety takiego postępowania przewyższają ryzyko związane ze stosowaniem antykoncepcji.

Czy leki przeciwpadaczkowe wpływają na skuteczność antykoncepcji?

Odpowiedź: TAK, leki przeciwpadaczkowe mają wpływ na skuteczność antykoncepcji.

Niektóre leki przeciwpadaczkowe – będące induktorami enzymatycznymi, które nasilają działanie enzymów rozkładających leki w wątrobie – wchodzą w interakcję z antykoncepcją hormonalną. Prowadzi to do spadku stężenia środka antykoncepcyjnego we krwi, a tym samym powoduje brak zabezpieczenia przed zajściem w ciążę. Te leki to:

  • karbamazepina i okskarbazepina
  • topiramat w dawkach większych niż 200 mg na dobę
  • fenobarbital i prymidon
  • fenytoina
  • perampanel
  • rufinamid
  • cenobamat
  • klobazam

Antykoncepcja, która może być nieskuteczna w czasie stosowania leków przeciwpadaczkowych będących induktorami enzymatycznymi to:

  • Antykoncepcja dwuskładnikowa (estrogenowo-gestagenowa) – tabletki, pierścienie dopochwowe, plastry.
  • Antykoncepcja jednoskładnikowa (gestagenowa) w formie „minipigułki”
  • Antykoncepcja awaryjna

Antykoncepcja skuteczna podczas przyjmowania leków przeciwpadaczkowych będących induktorami enzymatycznymi to:

  • Wkładka antykoncepcyjna zawierająca miedź lub hormonalnie czynna zawierająca lewonorgestrel.
  • Antykoncepcja jednoskładnikowa (gestagenowa) w formie iniekcji podskórnych lub domięśniowych

Lamotrygina może obniżać stężenie gestagenów zawartych w doustnej antykoncepcji hormonalnej o 20%. z tego powodu w trakcie jej stosowania dobrym wyborem nie jest „minipigułka”, a antykoncepcja dwuskładnikowa powinna być stosowana bez przerwy, by była skuteczna. Skuteczne będą również iniekcje podskórne i domięśniowe z gestagenów oraz wkładki wewnątrzmaciczne.

Leki przeciwpadaczkowe, które mogą być bezpiecznie łączone ze wszystkimi formami antykoncepcji to:

  • lewetyracetam i brywaracetam
  • lakozamid
  • gabapentyna i pregabalina
  • etosuksymid
  • walproinian sodu
  • tiagabina i wigabatryna
  • zonisamid
  • klonazepam

Czy antykoncepcja ma wpływ na leczenie przeciwpadaczkowe?

Odpowiedź: TAK, antykoncepcja ma wpływ na działanie niektórych leków przeciwpadaczkowych.

Antykoncepcja hormonalna wpływa na poziom tylko jednego leku przeciwpadaczkowego: lamotryginy. Antykoncepcja dwuskładnikowa estrogenowo-gestagenowa może obniżać poziom lamotryginy nawet o 60%. Składnikiem, który wpływa na metabolizm lamotryginy, jest estrogen, a w mniejszym stopniu gestageny. Ten sam efekt na poziom lamotryginy mają tabletki, plastry i pierścień dopochwowy.

Z powodu obniżenia stężenia leku przeciwpadaczkowego we krwi może dojść do wystąpienia napadów padaczkowych. Dlatego, wprowadzając tego typu antykoncepcję, należy zmodyfikować dawkowanie leku tak, by stężenie lamotryginy we krwi utrzymać na stałym poziomie. Często konieczne bywa zwiększenie dawki nawet dwukrotnie, najlepiej monitorując jednocześnie poziom leku we krwi.

Może też być konieczne zażywanie antykoncepcji w sposób ciągły, bez przerwy 7-dniowej, w celu stabilizacji poziomu leku przeciwpadaczkowego we krwi oraz zwiększenia skuteczności antykoncepcyjnej. Również jeśli chcemy zrezygnować z antykoncepcji, dawka lamotryginy powinna zostać dostosowana, aby uniknąć objawów toksyczności leku.

Antykoncepcja w epilepsji – podsumowanie

  • Planowanie ciąży w przebiegu padaczki, a tym samym stosowanie skutecznej antykoncepcji są bardzo ważne.
  • Nie ma przeciwwskazań do stosowania różnych rodzajów antykoncepcji w przebiegu padaczki.
  • Leki przeciwpadaczkowe będące induktorami enzymatycznymi (najczęściej: karbamazepina, okskarbazapina, topiramat >200mg, cenobamat)
    hamują działanie antykoncepcji dwu- i jednoskładnikowej oraz awaryjnej,
    skuteczna antykoncepcja w trakcie leczenia tymi lekami to wkładki wewnątrzmaciczne lub iniekcje domięśniowe lub podskórne gestagenu.
  • Antykoncepcja dwuskładnikowa (zawierająca estrogen) wpływa na metabolizm lamotryginy – jej dawkowanie należy dostosować w trakcie stosowania i odstawienia antykoncepcji.
  • W trakcie przyjmowania lamotryginy antykoncepcja dwuskładnikowa powinna być przyjmowana bez przerwy, aby zwiększyć swoją skuteczność i zminimalizować wahania stężenia lamotryginy we krwi.

Dr n med. Ewa Czapińska-Ciepiela

Ostatnia aktualizacja: 21.08.2024

Źródła naukowe:

[1] Bangar S., Shastri A., El-Sayeh H., Cavanna A.E.: Women with epilepsy: clinically relevant issues. Funct Neurol, 2016
[2] Gooneratne I.K., Wimalaratna M., Ranaweera A.K.P., Wimalaratna S.: Contraception advice for women with epilepsy. BMJ, 2017
[3] Keni R., Mostacci B., Kiteva-Trenchevska G., Licchetta L., Ignjatova L., Thomas S., Meador K.J.: Women’s issues. Epileptic Disord, 2020
[4] Rauchenzauner M., Deichmann S., Pittschieler S., Bergmann M., Prieschl M., Unterberger I., Rösing B., Seger C., Moser C., Wildt L., Luef G.: Bidirectional interaction between oral contraception and lamotrigine in women with epilepsy – Role of progestins. Seizure, 2020
[5] Reimers A.: Contraception for women with epilepsy: counseling, choices, and concerns. Open Access J Contracept, 2016
[6] Römer T.: Medical Eligibility for Contraception in Women at Increased Risk. Dtsch Arztebl Int, 2019;
[7] Stephen L.J., Harden C., Tomson T., Brodie M.J.: Management of epilepsy in women. Lancet Neurol, 2019
[8] Thomas S.V.: Controversies in contraception for women with epilepsy. Ann Indian Acad Neurol, 2015
[9] WHO Sexual and Reproductive Health and Research: Medical eligibility criteria for contraceptive use. Fifth edition. World Health Organization, 2015